OSMANLI CENK SANATI MATRAK
Matrak Tarihi
Matrak oyunu Osmanlı İmparatorluğu’nda Yeniçeriler, Sipahiler ve Osmanlı Padişahları tarafından Cenk Sanatı talimi ve spor olarak yapılmıştır. Kamus-ı Türki’de Matrak dövmeli şiş, Matrakçı ise dövmeli şişle kılıç talimi yaptıran eğitmen olarak tanımlanmıştır. Matrak kelimesi Arapça kökenli bir söz olan “değnek, sopa” anlamına gelen “Mitrak” kelimesinden gelmektedir. Matrak halk arasında çoğunlukla komik eğlence anlamları ile bilinmektedir. Matrak oyunundan günümüze “Matrak geçmek” şeklinde bir söz gelmiştir. Bir başkası ile dalga geçmek, hafife almak, eğlenmek manaları ile bilinen bu söz esasında ustalaşmış Matrak sporcusunun yeni başlayan bir sporcuya karşı üstünlüğünü betimlemektedir. Matrak oyunu Türk kılıcı, Yatağan kılıcı ve Osmanlı kılıçlarının eğitim ve teknik yapılarını içeren Eskrim ve diğer kılıç sporlarından yüzyıllar önce gelişimini tamamlayarak Osmanlı’da yapılmış bir askeri spor talimidir. Matrak sporunun oluşması, gelişmesi ve günümüzde tekrar yaşatılması konularında tarihte bilinen iki kişinin büyük gayretleri söz konusudur. Kanuni Sultan Süleyman döneminde yaşamış Matrakçı Nasuh ve günümüzde Matrakçı Efkan Çalış büyük fedakârlıklarla bu kültürün yaşatılması için emek vermişlerdir.
Matrakçı Nasuh’un (…1480/ 28 Nisan 1564) Matrak oyununda ve diğer cenk sporlarındaki başarısından dolayı Matrakçı unvanını aldığına dair bilgiler mevcuttur. Matrak oyunu ile Osmanlı askerlerine kılıç talimleri Matrakçı Nasuh tarafından Enderun-u Hümayunda öğretilmiştir. Matrakçı Nasuh Tarihçi, Matematikçi, Minyatürcü, Hattat, Coğrafyacı ve Şair, yönleri ile bilinen bir bilim adamıdır. Matrakçı Nasuh’un Matematik, Tarih, Minyatür ve çeşitli savaş aletlerinin kullanımını anlattığı kitapları günümüze kadar ulaşmıştır. Matrakçı Nasuh’a Matrak oyunundaki başarısı, yay-ok, mızrak, kılıç gibi silahları kullanmadaki hüneri ve Mısır’da yapılan yarışmalarda ve Kanuni Sultan Süleyman’ın karşısına defalarca çıkardığı tüm rakiplerini yenmesinden dolayı Kanuni Sultan Süleyman tarafından tüm Osmanlı Devletinde tanınmasını simgeleyen “Evarih-i Zilkade 936/Haziran sonları 1529” tarihli bir berat verilmiştir. Matrak böylece Osmanlı Devletinde bir bilim dalı olarak kabul edilmiştir. Osmanlı’da Matrak oyunu ve benzeri birçok beden talimi Yeniçerilerin kaldırılması ise tarih sahnesinden silinmiştir.
Günümüzde Dünya Matrak Derneğinde Matrakçı Efkan Çalış’ın 2001 yılında başlattığı çalışmalarla, unutulan Selçuklu ve Osmanlı savaş ve spor yöntemlerinin tarihi, kültürel araştırmaları ve teknik çalışmaları hayat bulmuştur. Bu sürece Gazi Üniversitesi Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ve Kırıkkale Üniversitelerinden akademisyenler destek vermişlerdir. Matrakçı Efkan Çalış’ın Matrak sporunu kurması ile (05 Eylül 2008) “Matrak sporu” adı altında Matrak Oyunu ( Matrak Kalkan, Çift Matrak, Kılıç Kalkan, Kılıç, At Üzerinde Matrak,) Tomak Oyunu, Cenk Oyunu ( Küreş, Muşt Zen, Leked Kup ) ve Tulum Oyunu gibi unutulan Türk sanatları gün ışığına çıkarılmıştır. Çalış’ın Engelli insanlara yönelik olarak yaptığı saha çalışmaları sonucunda Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Kurumları ve Engelli Dernekleri Federasyonu ile yaptığı çalışmalarla Tekerlekli Sandalye Üzerinde Matrak oyunu, Görme Engelliler Matrak oyunu, Zihinsel Engelliler Matrak oyunu eğitim metotları da oluşturulmuştur.
Matrak sporu 15 Haziran 2010 tarihinde Gençlik ve Spor Bakanlığı Merkez Danışma Kurulu kararı ile Türkiye Geleneksel Spor Dalları Federasyonu’na resmen bağlanmıştır. Türkiye genelinde Ankara, Antalya, Manisa, İzmir, İstanbul, Tokat, Bursa, Adana, Kocaeli illerinde toplam 70 diplomalı Matrak antrenörü tarafından Matrak eğitimleri verilmektedir. 130 Matrak hakeminin belge sahibi olduğu Matrak spor dalında il şampiyonaları ve Türkiye şampiyonası yapılmaktadır. Türkiye dışında Almanya, (Avrupa Gençlik Çalıştayı-Köln, 2012), Rusya (Matrak Rusya Teknik Semineri-Sankt Petersburg, 2012) ve Litvanya (TAFİSA Dünya Geleneksel Spor Oyunları-Siauliai, 2012), Bosna Hersek Matrakçı Nasuh Minyatür sergisi ve Matrak Çalıştayı (Saraybosna ve Mostar, 2015) faaliyetleri ile Matrakçı Efkan Çalış tarafından seminerler verilmiş Türk kültürü ve Matrak sporu tanıtılmış Türkiye temsil edilmiştir.
Matrak Sporu Faydaları; Günümüzde Matrak sporu öğrenim sürecinde ve müsabakalarında yaşatılan güzel ahlak öğretileri ile bu sporu yapanlara moralen katkı sağlamak, mücadeleci ruh kazanımı ve kişilik gelişimine fayda sağlamak hedeflenmektedir. Türk kültüründe var olan fakat unutulmuş Matrak adı altında yapılan Türk ata sporları ile Türk kültürel mirasına sahip çıkmak ve yüceltmek ana amaç olarak belirlenmiştir. Bu çerçevede Türkiye’nin uluslararası alanda tanıtımına katkı sağlamak uluslararası amaç olarak göze çarpmaktadır. Oyununun sporcularına fiziksel kazanımları ise genel manada spor yapmanın verdiği faydaların yanı sıra, kas gelişimi, sinir kas koordinasyonu, çeviklik, dayanıklılık, odaklanma gibi faydalar olarak sıralanabilir.
Türk Kültürüne Katkısı; Somut olmayan Kültürel Miras kapsamında değerlendirilen Matrak sporunun tekrar canlandırılması ile Türk kültürel mirasına katkı sağlanmış ve Türk spor kültürünün zenginliği ortaya çıkarılmıştır. Matrak adı altında yapılan branşlar Türkiye tarihinde yüz yıllarca unutulmasına rağmen tekrar hayata geçirilmeleri ile emsalsiz bir spor anlayışı oluşmuştur. Mücadele ve savunma sporları alanında yapılan birçok spor çıktıkları ülkelerin gelenek, görenek ve felsefi yapıları ile icra edilmektedir. Matrak sporu ise Selçuklu Devleti, Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye’de var olan gelenek, görenek, örf, adet, güzel ahlak yapısı ve felsefi değerleri bünyesinde barındırmakta olup Türkiye’yi yurt dışında temsil edecek köklü bir kültürel yapıya sahiptir. Dünya üzerinde emsali olmayan oyun anlayışı ve teknik yapısı ile Matrak Türk sporuna ve sporcusuna özgüven verecek ecdadına yakışan Türk çocuklarını geleceğe hazırlayacak yapıda bir spordur.
Matrak Müsabakaları Genel Kuralları; Matrak sporunda, Matrak, Tomak, Mızrak ve Tulum oyunları için ayrı kural ve kaidelerle müsabakalar yapılır. Tüm müsabakaların ortak yanı sporcuların fiziksel yeteneklerini sergilerken, mücadeleci ruhu göstermeleri ve güzel ahlak anlayışı içinde yarışmalarıdır. Müsabakaların başında sporcular “Benimle Cenk meydanına çıktığınız için teşekkür ederim” derler. Cenk komutu ile müsabakalar başlar. Yarışma sonunda her iki sporcuda “Kasıtlı ve kasıtsız hatalarımdan dolayı özür dilerim” diyerek birbirlerinin gönlünü alırlar. Matrak müsabakasında bir orta hakem ve iki sayı hakemi görev alır. İki dakikalık sürelerle iki oyun yapılır. İki oyunu alan kazanır. Beraberlik durumunda üçüncü oyun yapılır.
Matrak Oyunu tarihte uygulandığı şekli korunarak günümüzde müsabakaları yapılmakta olup; sağ elde ucu topuz şeklinde içi post ve dışı deri sarılı Matrak sopası, sol elde kalkan görevi görecek yumuşak, yuvarlak bir yastık ve kafaya takılan miğferle icra edilir. Matrak kuşanmış Matrakbaz sporcular birbirlerinin kafasına Matrakla dokunarak üstünlük elde etmeye çalışırlar. Kafaya her dokunuşla bir puan elde edilir. Kılıç ve kalkan kullanımında tüm maharetler bu oyun ile sergilenir. Matrak Oyunu müsabakalarında Çift Matrak, Kılıç Kalkan, Kılıç, At Üzerinde Matrak oyunu müsabakaları da yapılmaktadır.
Ayrıca Matrak sporu adı altında toplanan unutulmuş Ata sporlarımız Tomak Oyunu, Cenk Oyunu ve Tulum Oyunu eğitim ve yarışmaları da aslına uygun olarak icra edilmektedir.
Tekrar hayata geçirilen ata mirası sporların unutulmaması için Matrakçı Efkan Çalış tarafından Osmanlı Cenk Sanatı Matrak adında bir kitap yazılmış ve milletimizin istifadesine sunulmuştur.
Selçuklu ve Osmanlı Devletlerinin ihtişamını Türkiye’nin geleceğine taşıyan Matrak sporu her geçen gün taraftarı ve sporcusu artan, kılıç ve mücadele sporları alanında Türkiye’yi tüm dünyada layığı ile temsil eden yegâne Türk sporudur.
Dünya Matrak Derneği
matrakoyunu@gmail.com
Detaylı bilgi edinmek için kitap temin edinebilirsiniz.
http://www.matrak.gen.tr/osmanli-cenk-sanati-matrak-kitabi-cikti/